ถอดบทเรียน: กิจกรรม “ร่วมมือร่วมใจ ใช้ coding สู้ Covid-19”
แนวทางการออกแบบกิจกรรม unplugged สำหรับวิทยาการคำนวณ
กรณีศึกษา กิจกรรม “ร่วมมือร่วมใจ ใช้ coding สู้ Covid-19”
วันนี้น้องๆ นักเรียนประถมศึกษา รวมกับโป้ง ก้อย อิ่ม ตัวละครจากหนังสือเรียนวิทยาการคำนวณ สสวท. ได้สาธิตการนำแนวคิดจากการเรียน coding มาประยุกต์ใช้กับขั้นตอนการทำความสะอาดมือ เพื่อต่อสู้กับการแพร่ระบาดของโรคร้าย
น้องแพรอ่าน flowchart แรก เพื่อตัดสินใจว่าจะทำความสะอาดมือด้วยวิธีใด จากนั้นก็อ่าน flowchart อีกผังหนึ่งที่แสดงขั้นตอนการถูทำความมือด้วยเจลแอลกอฮอล์ แล้วชวนผู้ใหญ่ทำตามทีละขั้นตอน ระหว่างนั้นนักเรียนอีกคนก็ค่อยๆ กำจัดไวรัสออกจากมือยักษ์จนหมดสิ้น
กิจกรรมง่ายๆ เช่นนี้ มีหลักการที่ซ่อนอยู่ด้านหลังกระบวนการออกแบบให้เราได้ศึกษาอยู่มากมาย วันนี้ขอยกขึ้นมาอธิบาย 3 ข้อ
- หลักการ #1: ชัดเจน
- หลักการ #2: กระชับ
- หลักการ #3: ปลูกฝังค่านิยมที่ดี
สามข้อนี้เป็นหลักการที่ทีมพัฒนาหนังสือยึดถือมาตลอด ไม่ใช่หลักการตายตัวที่จะต้องทำตามอย่างสุดโต่ง แท้จริงผู้ออกแบบจะต้องชั่งน้ำหนักให้ดี ถ้ายึดหลักข้อใดมากเกินไปก็อาจส่งผลกระทบกับข้ออื่นได้
ขอยกตัวอย่างให้เห็นภาพดังนี้
หลักการ #1: ชัดเจน
เราอาจใช้ความสนุกเป็นตัวดึงดูดให้เด็กสนใจกิจกรรมได้ ระหว่างเล่นเด็กอาจจะไม่รู้ตัวทันทีก็ได้ว่ากำลังเรียนเรื่องอะไร แต่สุดท้ายจะต้องมีความชัดเจนว่าสาระการเรียนรู้คืออะไร เช่นในกิจกรรมนี้สาระหลักคือเรื่อง flowchart การเขียนอธิบายการทำงานเป็นลำดับขั้นตอนที่ชัดเจนทำให้สื่อความหมายได้ครบถ้วน ถูกต้อง และปฏิบัติตามได้ง่าย ส่วนสาระรองซึ่งน้องแพรได้สรุปตอนท้ายคือรูปแบบของ coding ที่นำมาใช้มีสามแบบ คือ แบบลำดับขั้นตอน (ที่ได้สาธิตผ่านการปฏิบัติจริง) เบบเงื่อนไข (ที่ใช้ตัดสินใจว่าจะล้างด้วยน้ำหรือเจล) และแบบวนซ้ำ (ที่ยกตัวอย่างขั้นตอนการทำความสะอาดนิ้วที่จะต้องวนซ้ำสองรอบ สำหรับมือแต่ละข้าง ผ่านสคริปต์ที่คล้ายกับโปรแกรม Scratch ที่นักเรียนได้เรียนตอน ป.4)
หลักการ #2: กระชับ
การทำบทเรียนให้ชัดเจนนั้นง่าย เพียงแค่เขียนเป็นข้อความไปอย่างที่เขียนตำราระดับมหาวิทยาลัย (หรืออย่างบทความนี้เป็นต้น) ก็ชัดเจนแล้ว แต่ เด็กจะไม่อ่าน! ดังนั้นทุกอย่างจะต้องทำให้ง่ายลง (simplify) ซึ่งบางครั้งหลีกเลี่ยงไม่ได้ที่จะต้องใช้การอนุมานสิ่งที่เข้าใจตรงกันโดยไม่ได้เขียนไว้ (unwritten assumption) หรือต้องพูดคลุมในเชิงทั่วไปจนกว้างเกินจริงไปนิดหน่อย (over generalization) ตรงนี้ต้องทำอย่างมีศิลปะ! เดินทางสายกลาง ถ้าเขียนสั้นเกินไปก็จะไม่ชัดเจนและเปิดช่องให้เกิดความเข้าใจผิด (misconception) ได้ง่าย ถ้าอ่านดูใน flowchart จะพบว่าเราพยายามใช้คำแปลที่รวบรัดและน่าจะเข้าใจได้ตรงกันถ้าดูควบคู่กับภาพประกอบ และเราตัดขั้นตอนบางอย่างออกไปเพราะคิดว่าเข้าใจตรงกัน เช่น ขั้นตอนการเปิดประตูห้องน้ำ การเปิดไฟ รวมถึงการตัดสินใจว่าจะใช้วิธีขององค์การอนามัยโลกหรือกรมควบคุมโรค เราก็ตัดสินใจเลือกอย่างใดอย่างหนึ่งให้เลย ทั้งที่จริง หากนักเรียนถามถึงอีกวิธีหนึ่ง เราก็ให้เขาใช้อีกวิธีหนึ่งได้
หลักการ #3: ปลูกฝังค่านิยมที่ดี
กิจกรรมในหนังสือ สสวท. จะปลูกฝังค่านิยมที่สร้างสรรค์ เช่น การไม่เสพติดเทคโนโลยี ความภูมิใจในวัฒนธรรมไทย แนวคิดแบบ growth mindset จิตอาสา และความเข้มแข็งของชุมชน ในกรณีนี้เราจะเลือกหัวข้อใดมาสาธิตการทำ flowchart ก็ได้ แต่เพื่อให้เข้ากับสถานการณ์ปัจจุบัน จึงเลือกแนวทางการป้องกันตนจาก Covid-19 ด้วยการทำความสะอาดมือให้ถูกวิธี เพราะเชื่อว่าค่านิยมในการรักความสะอาดนี้จะเป็นประโยชน์กับนักเรียนไปตลอด แม้จะผ่านพ้นจากสถานการณ์แพร่ระบาดครั้งนี้แล้ว นอกจากนี้ยังเป็นการสอนให้นักเรียนรู้จักใช้วิจารณญาณ ไม่ใช่ว่าหลับหูหลับตาใช้เจลทำความสะอาดมือตามตัวอย่างเพียงอย่างเดียว แต่จะต้องพิจารณาด้วยว่าขณะนี้เราสามารถล้างมือด้วยน้ำและสบู่ได้หรือไม่ ถ้าได้ก็ควรล้างด้วยน้ำและสบู่เพราะนั่นเป็นทางเลือกที่สะอาดที่สุด แต่ในกรณีนี้เราอยู่ไกลจากอ่างน้ำเราจึงล้างด้วยเจลแอลกอฮอล์
เคยมีบางท่านถามผมว่า จริงๆ แล้วควรมีหลักการอีกข้อหนึ่งนั่นคือ “ต้องสนุก” ด้วยหรือไม่? หลักการข้อนี้ควรจะสำคัญที่สุดเลยมิใช่หรือ? ผมแทบจะตอบพร้อมกันสองประโยคในคราวเดียวว่า
- ใช่เลยครับคุณครู!
- ข้อนี้รู้กันอยู่แล้ว ไม่ต้องเขียนไว้หรอกครับ เปลืองกระดาษ!
คำตอบทั้งสองนั้นถูกทั้งคู่ ผมคิดว่า “ความสนุก” เป็นกฎที่ไม่ต้องเขียน (unwritten rule) โดยเฉพาะอย่างยิ่งสำหรับระดับประถมศึกษา ผมเชื่อว่าคุณครูทุกท่านตั้งใจออกแบบกิจกรรมให้สนุกสำหรับนักเรียนอยู่แล้ว ไม่เช่นนั้นก็จะไม่ได้รับความสนใจ การออกแบบกิจกรรมให้สนุกนั้น สำหรับบางท่านที่มีพรสวรรค์ก็เป็นเรื่องง่าย แต่ในบางครั้งก็ไม่ง่ายเลย ทำอย่างไรกิจกรรมจึงจะสนุก? ถ้ามีโอกาสวันหลังผมจะมาเล่าให้ฟังโดยจะ “ขอยืม” หลักการของปรมาจารย์ท่านอื่น มาผสมกับประสบการณ์ส่วนตัว แล้วจะเล่าต่อให้ฟังครับ
ผมยินดีที่กิจกรรม “ร่วมมือร่วมใจ ใช้ coding สู้ Covid-19” ในวันนี้ผ่านไปด้วยดี ขอชื่นชมยินดีกับทีมงานของ สสวท. ทุกท่านทั้งทีมผู้บริหาร ทีมนักวิชาการ ทีมกราฟฟิกและการผลิตสื่อ ไปจนถึงทีม “ลูกๆ” ของชาว สสวท. ที่ช่วยกัน “ใช้ความน่ารัก สยบโคโรน่าไวรัส” ในวันนี้ และถ่ายทอดหลักการคิดแบบ coding ได้อย่างฉะฉาน ชัดเจนเป็นอย่างยิ่งครับ
ขอบคุณผู้หลักผู้ใหญ่ และประชาชนทุกคน ที่ส่งเสริมนโยบายนี้ครับ
ผนวกเดช สุวรรณทัต
10 มีนาคม 2563
Links:
- วิดีโอ: https://www.facebook.com/KhunyingKalaya/videos/229018278239068/
- บทความข่าว: https://gnews.apps.go.th/news?news=57081&fbclid=IwAR3fnqFXsiVy5wPa9iuJ__4dvDthtSyUmi_QG3McRQ46n2kR2MDD6gMI_DE